Linked Open Data bij Allard Pierson en de Bibliotheek UvA: de kaartcollectie als voorbeeld

In 2024 hebben Allard Pierson, de Bibliotheek UvA, ALLMAPS, de Amsterdam Time Machine en het CREATE lab van de UvA samengewerkt in een pilotproject om te verkennen hoe de gedigitaliseerde kaartencollectie van het Allard Pierson beter toegankelijk gemaakt kan worden als Linked Open Data. Dit pilotproject werd gefinancierd door de Stichting PICA in het subsidieprogramma Verbonden Erfgoed – traject Verkennen.

De kaartencollectie van het Allard Pierson

De collectie Kaarten en Atlassen van het Allard Pierson (onderdeel van de Bibliotheek UvA) behoort tot de grootste in Nederland en tot de grotere in de wereld. Niet vreemd als je bedenkt dat Amsterdam in de zeventiende eeuw de belangrijkste producent van kaarten ter wereld was.

In het depot van het Allard Pierson liggen rond de 135.000 losse kaarten, 4500 atlassen en een aantal globes. Een belangrijk onderdeel van de collectie zijn de bibliotheek en de kaartenverzameling van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) uit 1880. De verzameling weerspiegelt in grote lijnen de geschiedenis van de westerse, en in het bijzonder de Nederlandse cartografie tot op de dag van vandaag. Vele honderden kaarten zijn uniek of zeer zeldzaam. Een groot deel van de kaartencollectie is de afgelopen jaren ook gedigitaliseerd.

Pilot Toegankelijke kaartcollecties

In het Pilotproject dat de naam Toegankelijke kaartcollecties kreeg, is een model ontwikkeld om verrijkte metadata aan de gedigitaliseerde kaarten toe te voegen en op te kunnen slaan in de verschillende systemen van Allard Pierson en de Bibliotheek. Daarbij is gebruik gemaakt van de open standaarden zoals IIIF , Web Annotiation Model, Schema.org en duurzame identifiers (ARK).  Om dit in relatief korte tijd te kunnen doen, is een selectie gemaakt van 20 kaarten: 10 kaarten van Amsterdam en 10 kaarten van Zuid-Oost Asië en Suriname. De Amsterdamse kaarten sluiten aan bij de focus van de Amsterdam Time Machine, en de andere kaarten passen in de focus van het GLOBALISE-project.

Naast het metadatamodel heeft de pilot ook een generieke workflow opgeleverd voor het collectioneren, metadateren, verrijken en publiceren van erfgoedbronnen. Hiermee kunnen in de toekomst ook andere collecties van het Allard Pierson zoals “Geschiedenis van het boekenvak”, de Surinamica, “Geschiedenis van de Voeding” of de Theatercollectie toegankelijk gemaakt kunnen worden als LOD.

Vervolgproject Verbonden kaarten

Dit jaar krijgt het pilotproject een vervolg met een wat omvangrijker project, dat opnieuw gefinancierd wordt door de Stichting PICA. Dit project hebben we Verbonden kaarten genoemd. Met dit vervolgproject zetten we de eerdere samenwerking in de pilot voort en gaan we gaan we veel meer kaarten uit de Allard Pierson-collectie ontsluiten en toegankelijk maken. We beginnen met kaarten van Amsterdam en van de VOC- en WIC-gebieden inclusief Afrika tot 1800 (einde VOC en WIC). Dan heb je het al over honderden kaarten. Als we nog tijd en middelen over hebben maken we ook een begin met de 19^de–  en 20ste-eeuwse kaarten. En een deel van de kaarten gaan we georefereren via Allmaps. De  verrijkingen die zo ontstaan, zullen ook opgeslagen worden in de systemen van de Bibliotheek, waardoor ze beter vindbaar worden.

Alle kaarten uit atlassen

Daarnaast gaan we in dit vervolgproject ook werken aan het vindbaar en via de catalogus toegankelijk maken van individuele kaarten die ingebonden zijn in atlassen of convoluten, zodat ook die categorie te verbinden en vindbaar wordt via andere archiefbronnen en thesauri (zoals Geonames/Termennetwerk).

Wandelen in het verleden met Allmaps Here

Met Allmaps zullen we tenslotte de publiekstoepassing ‘Allmaps Here’ verder ontwikkelen tot een mobielvriendelijke webapplicatie. Hiermee wordt het mogelijk om over de historische kaarten heen te lopen (via wandelroutes via locatiebepaling op een telefoon, of virtueel in een datastory) en zal er ruimte komen voor meer context en metadata. De resultaten van dit project zullen terecht komen in de Amsterdam Time Machine, in het GLOBALISE project en in de Suriname Time Machine i.o.

Uiteraard worden de resultaten van beide projecten breed gedeeld, onder andere in het Netwerk Digitaal Erfgoed.

Wandelen door het 17de eeuws Amsterdam van Van Berckenrode

 

Het Allard Pierson heeft in februari 2025 een zeer gedetailleerde digitale opname laten maken van een van de topstukken: de wandkaart van Balthasar Van Berckenrode van Amsterdam uit de jaren 1630 – een unieke handgekleurde versie.

Fotograaf Henni van Beek heeft ongeveer vijftig haarscherpe detailopnames gemaakt en die weer samengevoegd. Het is verbazingwekkend om in te zoomen op de kaart en alle minuscule details van het dagelijkse leven in Amsterdam te bewonderen die met het blote oog nauwelijks zichtbaar zijn.

De digitale kaart is nu al te zien via Allmaps, terwijl er nog gewerkt wordt aan georeferencing, waardoor deze straks te gebruiken is voor de Amsterdam Time Machine en voor een aantal 4D projecten. Verder zal de applicatie Allmaps Here het binnenkort mogelijk maken om op straat in Amsterdam via je smartphone digitaal te zien waar je je zou bevinden in de zeventiende eeuw op de Van Berckenrodekaart. Dit laatste wordt mogelijk gemaakt door subsidiëring van de Stichting PICA.